Η μουσουλμανική απομίμηση της Αγίας Σοφίας

(Ανταπόκριση Κωνσταντινούπολη)
Ρεπορτάζ - Φωτορεπορτάζ: 

Θοδωρής Μπουφίδης

Η περιπλάνηση στην Πόλη αποτελεί μία διαρκής και ιδιαίτερη πρόκληση που ταυτόχρονα προσδίδει απέραντη χαρά και ικανοποίηση. Και πως θα μπορούσε να είναι διαφορετικά στη συνεχή προσπάθειά μου να εντοπίζω τα κοινά στοιχεία των λαών, τις διαφορές τους, τις αλληλοεπιρροές κάθε λογής που συντελέστηκαν και την αφομοίωση τους από τους αντίστοιχους πολιτισμούς. Με σεβασμό και μεράκι ταξινομώ όλες τις πληροφορίες και να ξαναβιώνω όλες τις εικόνες που η Πόλη μου παρουσιάζει και φυσικά η μεγαλύτερη πρόκληση σε τούτο τον μαγευτικό τόπο είναι η συνεχής προσπάθεια να βρω που η ιστορία δίνει την σκυτάλη στο παρόν και που ο θρύλος συναντά την πραγματικότητα...


Τούτο το απόγευμα οι προκλήσεις αυτές ξαναήρθαν στο προσκήνιο. Νοερά ήρθα σε επαφή με ένδοξες και ιστορικές μορφές, αντίκρισα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και επιρροές, συνάντησα καπετάνιους, μάχες, σκλαβοπάζαρα και έφτασα για πολλοστή φορά στα όρια του θρύλου. Αυτό συνέβη διότι η περιπλάνηση με έφερε ως την είσοδο του Kılıç Ali Paşa Camii.

Μουσουλμάνος εν ώρα προσευχής

Το τέμενος Κιλίτς Αλί Πασά ανήκει στην κατηγορία των μνημειωδών τζαμιών και περιλαμβάνει μεντρεσέ, αυλόγυρο, κρήνη, χαμάμ και τουρμπέ. Αποτελεί έργο του αρχιτέκτονα Μιμάρ Σινάν και η κατασκευή του ξεκίνησε το 1580 για να ολοκληρωθεί 7 χρόνια αργότερα. Εκτός από τα συνήθη χαρακτηριστικά που παρατηρούνται στις κατασκευές του Σινάν όπως π.χ. τον ομοιόμορφο φωτισμό, που εδώ κατορθώνεται χάρις σε 247 παράθυρα, υπάρχουν και δύο ακόμη στοιχεία που αξίζουν να αναφερθούν.

Το πρώτο είναι πως το τζαμί αποτελεί ένα από τα τελευταία έργα του Σινάν καθώς το 1588 απεβίωσε.

Το δεύτερο και σημαντικότερο είναι ότι το Kılıç Ali Paşa Camii αποτελεί αντιγραφή της Αγίας Σοφίας, τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά αλλά σε μικρότερη κλίμακα. Μία μικρογραφία του μέγιστου αρχιτεκτονικού επιτεύγματος ελαφρώς προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις και τα χαρακτηριστικά της μουσουλμανικής θρησκείας.

Οι εξωτερικοί πεσσοί σε βορά και νότο μου θύμισαν αμέσως τους αντίστοιχους της Αγίας Σοφίας

Ο δρομικός άξονας του τζαμιού

Ο εγκάρσιος άξονας, το διάτρητο εσωτερικό από τους κίονες και όλα τείνουν να φαντάζουν αέρινα και ασώματα χάρις στην αλληλοεξουδετέρωση των ωθήσεων

Ο τρούλος διαμέτρου 12,70 και οι χαρακτηριστικές μεμβράνες εναρμονίζονται με το μιμπέρ και το μιχράπ

Στις αρχιτεκτονικές ιδιαιτερότητες προσαρμόστηκαν όλα τα λειτουργικά στοιχεία του μουσουλμανισμού αλλά και οι καλλιτεχνικές του εκφράσεις (διάβασε και εδώ).

Αιωνόβια çini με διάκοσμο hat, δηλαδή καλλιγραφιών

Ξυλόγλυπτο αραβούργημα σε θυρόφυλλο

Στο Kılıç Ali Paşa Camii είχα την ευκαιρία να παρατηρήσω ξεκάθαρα τους τύπους των οθωμανικών κιόνων αφού στέκουν ο ένας δίπλα στον άλλον. Το κλασσικό κιονόκρανο της οθωμανικής αρχιτεκτονικής και διακόσμησης είναι αυτό με τους σταλακτίτες. Η μορφή τους βασίζεται σε ένα σύστημα πρισμάτων που προεξέχουν το ένα από το άλλο και εξασφαλίζουν ασυναίσθητα την μετάβαση από μια επίπεδη επιφάνεια σε μια μια κυκλική. Επειδή η λάξευση των σταλακτιτών ήταν μια αρκετά δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία, επινοήθηκε ένα απλούστερο είδος, το ρομβοειδές κιονόκρανο που αντικαθιστούσε τους σταλακτίτες με ρόμβους.

Το κλασσικό οθωμανικό κιονόκρανο με σταλακτίτες

...και ο απλούστερος τύπος με ρόμβους

Η γεωμετρική αρμονία συναντά την καλαισθησία και την γαλήνη

Δεν είναι σημαντική μόνο η ιδιαιτερότητα του τζαμιού αλλά και του Κιλίτς Αλί ως ιστορικό πρόσωπο. Γεννημένος στην Καλαβρία, χριστιανός, δυστύχησε να αιχμαλωτιστεί από Αλγερινούς πειρατές. Μετά την κατάκτηση της Αλγερίας από τον Σουλειμάν, απελευθερώθηκε, ασπάστηκε το Ισλάμ λαμβάνοντας το όνομα Uluç Ali και τέθηκε υπό τις υπηρεσίες του Σουλτάνου. 

Ήταν παρών στην ναυμαχία της Ναυπάκτου και χάρις στις ικανότητες και την δεξιοτεχνία του κατάφερε να ξεφύγει από τον χριστιανικό στόλο και να γλυτώσει 40 πλοία των Οθωμανών. Ο σουλτάνος Σελίμ΄Β τον τίμησε με τον βαθμό του αντιναυάρχου και τον μετονόμασε σε Κιλίτς (ξίφος) επειδή στην προσπάθειά του να διαφύγει αλλά και να διασώσει ότι είχε απομείνει από την καταστροφική για αυτούς ναυμαχία, διέσπασε τον χριστιανικό στόλο σαν ξίφος με τα πλοία του.

Προσευχή προς την κατεύθυνση της Μέκκας

Εκτός από σκλαβοπάζαρα, πειρατές, ναυμαχίες και γαλέρες υπάρχουν και τα τερτίπια της ιστορίας που συχνά δίνει ένα χάδι στον θρύλο, συναναστρέφεται μαζί του και από κοινού κάνουν το παρελθόν τόσο έξοχο και μαγικό. Λέγεται πως κάποια στιγμή ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες έπεσε και αυτός στα χέρια των Αλγερινών πειρατών ώσπου τον απελευθέρωσε ο Κιλίτς Αλί Πασάς παρ'ότι είχε πολεμήσει εναντίον του στην ναυμαχία της Ναυπάκτου. Μάλλον ο ίδιος δεν ξέχασε ποτέ την δική του σκλαβιά και το τι του προξένησαν οι Αλγερινοί πειρατές. Σαν ένδειξη ευχαριστίας ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες τον μνηνονεύει στο αριστούργημά του, τον Δον Κιχώτη! Ο θρύλος λέει επίσης ότι ο Θερβάντες χρησιμοποιήθηκε ως εργατικό δυναμικό κατά την διάρκεια ανέγερσης του τζαμιού του Κιλίτς Αλί.

Πριν όμως αρχίσουν οι εργασίες ανέγερσης ο αντιναύαρχος έπρεπε να λάβει άδεια από τον βεζύρη Ρουστέμ Πασά, με τον οποίον οι σχέσεις τους ήταν κάκιστες. Ο βεζύρης θέλησε να περιπλέξει ή να αποτρέψει τα πράγματα και αποφάνθηκε: Αφού ο Κιλίτς Αλί είναι ναύαρχος, τότε ας το χτίσει στην θάλασσα. Τότε ο Kılıç Ali Paşa αγόρασε τεράστιες ποσότητες πετρών, χώματος και βράχων, μπάζωσε ένα σημείο του Βοσπόρου, χτίζοντας κυριολεκτικά το τζαμί στην θάλασσα. 

Το μόνο σημείο σύνδεσης με την στεριά ήταν ένα μικρό μονοπάτι που και εγώ ένιωσα να το πατώ νοερά, περπατώντας εκεί που στις μέρες μας υπάρχουν πάρκα, κρήνες και ασφαλτοστρωμένοι λεωφόροι.

Η περιοχή γύρω από το τζαμί είναι διαφορετική από αυτό που διηγείται η ιστορία με την συντροφιά του θρύλου

Μπορεί πολλές διηγήσεις να φαντάζουν υπερβολικές στις μέρες μας και απλώς να δείχνουν παραμυθένιες που περιλαμβάνουν ιστορικά στοιχεία και πρόσωπα. Η μουσουλμανική απομίμηση της Αγίας Σοφίας στέκει όμως εδώ ως ιστορικό τεκμήριο και ως συνδετικός κρίκος του θρύλου και της πραγματικότητας.

Να σας πω την αλήθεια....σε έναν τόπο σαν και τούτον όλα αυτά λίγη σημασία έχουν, διότι η ίδια η Πόλη είναι μια μαγεία, ένας θρύλος, μια ιστορία....το συναρπαστικότερο παραμύθι όλων.