Αρχοντικό Τομπάζη, ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα στην καρδιά των Κεχριών

Γιώτα Περήφανου

Εδώ και μισό αιώνα, το αρχοντικό Τομπάζη περιμένει καρτερικά να αποκτήσει ξανά τη χαμένη του αίγλη

Το εγκαταλελειμμένο αρχοντικό Τομπάζη


Η περιοχή των Κεχριών κατοικείται ήδη από τους πρωτογεωμετρικούς χρόνους και έπειτα, αλλά η πρώτη γραπτή αναφορά του χωριού συναντάται το 1474 σε τουρκικά κατάστιχα.

Μετά την απελευθέρωση, ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας κάλεσε Έλληνες αλλά και ξένους με φιλελληνικά αισθήματα να αγοράσουν εκτάσεις του νησιού από τους Τούρκους, ώστε να πραγματοποιηθεί το συντομότερο η προσάρτηση της Εύβοιας στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Έτσι, γύρω στα 1833, ο Εμμανουήλ Τομπάζης, που συμμετείχε ενεργά στην Ελληνική Επανάσταση, απέκτησε έκταση στις Κεχριές, και ξεκίνησε να κτίζει το κτιριακό συγκρότημα στο νότιο άκρο του χωριού, στο κέντρο του οποίου δέσποζε η αρχοντική του κατοικία. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει κανένα από τα βοηθητικά κτίσματα, παρά μόνο η κατοικία και μάλιστα σε κακή δυστυχώς κατάσταση, αφού γύρω στα 1970 εγκαταλείφθηκε...


Το αρχοντικό αντανακλά την οικονομική επιφάνεια της οικογένειας Τομπάζη, αλλά και την αρχιτεκτονική της εποχής, επηρεασμένη σε μεγάλο βαθμό από το νεοκλασικισμό. Έτσι, ανήκει στις νεοκλασικές τάσεις που προέκυψαν από την προσαρμογή τους σε αστικό περιβάλλον, καταλύοντας μεν τον καθαρό τύπο, αλλά διατηρώντας τις βασικές αρχές οργάνωσης των όψεων. Το κτίριο συνδέεται τυπολογικά και μορφολογικά με τη μορφολογία του εδάφους, την οικονομική κατάσταση της οικογένειας, και τα τοπικά υλικά κατασκευής. Τα στοιχεία αυτά συνδυάστηκαν επιτυχώς και δημιούργησαν την κατοικία αυτή, η οποία αποτελούσε και αποτελεί σήμα κατατεθέν του χωριού και της ευρύτερης περιοχής.



Η κατασκευή του αρχοντικού ολοκληρώθηκε στα 1864 περίπου. Το κτίριο αναπτύσσεται σε δύο ορόφους, έχει φέροντα σκελετό από ασβεστόκτιστη λιθοδομή και στεγάζεται με κεραμοσκεπή. Οι χώροι του διατάσσονται σε σχήμα Π, οι κεραίες του οποίου βρίσκονται στη δυτική πλευρά.

Τα τρία επίπεδα του κτιρίου (ημιυπόγειο, ισόγειο και στέγη) αντιστοιχούν στην τριμερή οριζόντια διάταξη της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής σε βάση, κορμό και στέψη. Στις δύο πλευρές του κτιρίου, ανατολική και δυτική, υπάρχουν υποχωρήσεις που αφορούν στη διάταξη των χώρων, οι οποίες στα δυτικά είναι πιο έντονες, με αποτέλεσμα τη δημιουργία των δύο πτερύγων-κεραιών της διάταξης Π. Επιπλέον, η τοιχοποιία υποχωρεί σε διακριτά τμήματα, τέχνασμα με το οποίο οι όγκοι αναδεικνύονται και ζωντανεύει η όψη με τις παραστάδες και τα επίκρανά τους που δημιουργούνται και τονίζουν την κατακόρυφη οργάνωσή της. Τα συμμετρικά ανοίγματα με τις πλαισιώσεις τους, τα γείσα και τα αετώματα είναι επίσης στοιχεία της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής που εμφανίζονται στο Αρχοντικό Τομπάζη.



Το αρχοντικό αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα, το ημιυπόγειο και το υπερυψωμένο ισόγειο. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στα ανατολικά, ενώ δύο άλλες δευτερεύουσες θύρες στα δυτικά χρησιμοποιούνταν κυρίως από το υπηρετικό προσωπικό. Στα ανατολικά, υπάρχει λίθινη σκάλα που οδηγεί στον κεντρικό χώρο υποδοχής και η οποία προστατευόταν με κιγκλιδώματα και κιονίσκους. Δυτικά, υπάρχουν δύο κλίμακες εκατέρωθεν ενός λιθόκτιστου ημικυκλικού εξώστη, ο οποίος έφερε ίδιας μορφής κιγκλιδώματα και κιονίσκους, καθώς και ένα μεγάλο φοίνικα στο κέντρο του. Η ποδιά του εξώστη καλυπτόταν με ξύλινο καφασωτό για τη στήριξη αναρριχώμενων φυτών.

Το ισόγειο αποτελείται από 11 δωμάτια διαφόρων χρήσεων. Βορειοδυτικά βρίσκονται οι υγροί χώροι, ενώ τα υπόλοιπα δωμάτια χρησίμευαν ως υπνοδωμάτια, βιβλιοθήκη, γραφεία, χώροι υποδοχής και διημέρευσης. Το υπόγειο καταλαμβάνει σχεδόν όλο το χώρο της κάτοψης, εκτός από το τμήμα κάτω από τους υγρούς χώρους, το οποίο είναι τυφλό. Στη βόρεια πλευρά του κτιρίου οι χώροι είχαν χρήση αποθηκευτική, ενώ οι υπόλοιποι είχαν πολύ χαμηλό ύψος και χρησίμευαν για τον αερισμό του κτιρίου με τη βοήθεια στενόμακρων κατακόρυφων θυρίδων.

Η πρόσβαση στο υπόγειο επιτυγχανόταν μέσω μιας εσωτερικής σκάλας από το ισόγειο, αλλά και από τη βόρεια πλευρά του κτιρίου, εξωτερικά.



Στο μαγειρείο, που βρίσκεται στη βορειοδυτική γωνία του ισογείου, υπάρχουν ακόμη τα μεγάλα καζάνια που χρησίμευαν για την αποθήκευση του νερού που αντλούταν από το πηγάδι στα δυτικά του οικοπέδου, με τη βοήθεια τρικύλινδρης εμβολοφόρου αντλίας.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στα 6 από τα 11 δωμάτια υπήρχαν τζάκια, καθώς και εντοιχισμένα ερμάρια, τα οποία δυστυχώς δεν υπάρχουν πια.

Η φέρουσα κατασκευή αποτελείται κυρίως από ασβεστόκτιστη λιθοδομή, με πέτρες προερχόμενες από τα λατομεία της περιοχής. Οι εξωτερικοί τοίχοι έχουν πάχος 80 εκατοστών, ενώ οι εσωτερικοί περίπου 63 εκατοστά, εκτός από τους δύο διαχωριστικούς τοίχους στους υγρούς χώρους, οι οποίοι έχουν πάχος περίπου 30 εκατοστά και αποτελούνται από πλινθοδομή συμπαγών οπτόπλινθων. Η εξωτερική επένδυση των τοίχων έχει γίνει με ημιλαξευτούς λίθους, ενώ το συνδετικό κονίαμα εσωτερικών και εξωτερικών τοίχων είναι ασβεστοκονίαμα.



Τα πατώματα των περισσότερων χώρων του ισογείου είναι εξ ολοκλήρου ξύλινα, από πεύκο ή πλατάνι, ενώ στους βοηθητικούς υγρούς χώρους το πάτωμα είναι επιστρωμένο με μαρμαροκονίαμα στην κουζίνα και εξαγωνικά πλακίδια στο αποχωρητήριο. Καθώς το τμήμα του υπογείου κάτω από αυτό το σημείο είναι τυφλό, δεν μπορούμε να ξέρουμε ακριβώς τον τύπο της φέρουσας κατασκευής του δαπέδου σε αυτούς τους χώρους. Στο υπόγειο, το δάπεδο των αποθηκευτικών χώρων στη βόρεια πλευρά καλύπτεται με ακανόνιστες πέτρινες πλάκες, ενώ οι υπόλοιποι φέρουν πατημένο χώμα.



Ο φέρων σκελετός των οροφών είναι ξύλινος, με μεγάλα δοκάρια πεύκου ή πλατανιού. Πάνω στα δοκάρια στηρίζεται το μπαγδατί, στο οποίο είναι τοποθετημένο το κονίαμα πολλών στρώσεων, στην τελευταία από τις οποίες είναι ζωγραφισμένες οι οροφογραφίες, ο πιο σημαντικός διάκοσμος του αρχοντικού.

Η στέγη είναι ξύλινη, αποτελείται από ζευκτά και καλύπτεται με βυζαντινά κεραμίδια. Όλα τα ανοίγματα φέρουν πλαισίωση από λαξευτές πέτρες με κλειδί στο πάνω μέρος. Προστατεύονταν με σιδεριές και το υαλωτό τμήμα βρισκόταν εξωτερικά, ενώ τα ταμπλαδωτά παντζούρια στο εσωτερικό μέρος. Το πάνω μέρος του υαλωτού τμήματος άνοιγε αυτόνομα, παίζοντας το ρόλο φεγγίτη.



Η κεντρική ανατολική εξώθυρα ήταν διπλή δίφυλλη. Εξωτερικά βρισκόταν το υαλωτό μέρος και το εσωτερικό τμήμα ήταν συμπαγές ταμπλαδωτό. Η δυτική εξώθυρα ήταν της ίδιας κατασκευής, ενώ το ταμπλαδωτό τμήμα της έχει εσωτερικά μεταλλική επένδυση, πάνω στην οποία έχει σχεδιαστεί με πριτσίνια η χρονολογία 1864 και κάποια άλλα σχέδια. Όλες οι εξωτερικές θύρες έφεραν σιδερένιο σφυρήλατο στέγαστρο που καλυπτόταν με λαμαρίνα.

Το αρχοντικό Τομπάζη είχε εξαιρετικά διακοσμητικά στοιχεία και έπιπλα, από τα οποία δυστυχώς δεν διασώζεται τίποτα σήμερα. Είναι γνωστό ότι υπήρχαν βιβλία, πορσελάνινα σκεύη, εξαιρετικά ακριβά έπιπλα και είδη υγιεινής, καθώς και ένα μεγάλο πιάνο.

Στο πέρασμα των χρόνων…

Το αρχοντικό λεηλατήθηκε και υπέστη καταστροφές κυρίως στον εσωτερικό του χώρο από ασυνείδητους, οι οποίοι δεν σεβάστηκαν αυτό το μεγαλειώδες μνημείο που ανήκει νόμιμα στους απόγονους της οικογένειας Τομπάζη.



Κάτοικοι των Κεχριών με λύπη τους μας παρουσίασαν εικόνες ντροπής, ζωγραφισμένους τοίχους με συνθήματα εξωτερικά και εσωτερικά του κτιρίου. Όπως μας ενημέρωσαν, εδώ και χρόνια παρατηρήθηκαν ακόμη και περιστατικά διαρρήξεων και κλοπής διαφόρων αντικειμένων μεγάλης αξίας καθώς και υλικών κατασκευής.

Οι οροφογραφίες έργα τέχνης στο αρχοντικό

Το πιο αξιόλογο τμήμα του διακόσμου είναι οι απαράμιλλης ομορφιάς οροφογραφίες, οι οποίες έχουν υποστεί πολλές φθορές από την υγρασία. Αξίζει να αναφερθεί ότι επτά από τους 11 χώρους είχαν οροφογραφίες και μάλιστα διαφορετικές μεταξύ τους, ακόμη και ο διάδρομος. Κυριαρχούν τα γεωμετρικά και τα φυτικά μοτίβα, με χρώματα έντονα που διατηρούνται ακόμη και σήμερα, παρ’ όλες τις φθορές που έχουν υποστεί οι οροφογραφίες.



Οι σημαντικότερες από αυτές είναι τρεις. Η πρώτη βρίσκεται στο κεντρικό δωμάτιο υποδοχής και απεικονίζει το ζωδιακό κύκλο, ακτινωτά γύρω από τον ήλιο. Τα ζώδια βρίσκονται μέσα σε δίσκους στο χρώμα της θάλασσας, εγγεγραμμένους σε γεωμετρικά σχέδια, ενώ η οροφογραφία συμπληρώνεται με φυτικά μοτίβα. Η δεύτερη παρουσιάζει και πάλι τον ήλιο στο κέντρο της, από όπου ξεκινούν οι ακτίνες του σχηματίζοντας ομπρέλα, διακοσμημένη με στεφάνι από φύλλα δάφνης και άνθη. Η τρίτη έχει στο κέντρο ένα μοτίβο με φυτικό διάκοσμο, πλαισιωμένο από ένα ελλειπτικό σχήμα, ενώ η υπόλοιπη οροφή καλυπτόταν με μοτίβα που θύμιζαν άνθη ή άστρα. Το πιο πιθανό είναι οι καλλιτέχνες να χρησιμοποίησαν στάμπες προς διευκόλυνσή τους στα σχέδια. Οι οροφογραφίες δημιουργούνταν πάνω σε ένα υπόστρωμα κονιαμάτων, κολλημένο πάνω στο μπαγδατί της οροφής.

Οικογένεια Τομπάζη

Το γένος Γιακουμάκη ή Τομπάζη σύμφωνα με στοιχεία της Εραλδικής καιΓενεαλογικής Εταιρείας Ελλάδος, προερχόταν από την κωμόπολη Βούρλα της Σμύρνης και εγκαταστάθηκε στην Ύδρα το 1660 ή το 1668.

Η οικογένεια ανέδειξε εξαιρετικούς ναυάρχους του Ελληνικού στόλου κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, μέλη της Φιλικής Εταιρείας, διπλωμάτες, πρέσβεις και λοιπά.

Γενάρχης όλων ο Νικόλαος Γιακουμάκης, ενώ το όνομα Τομπάζης προήλθε σαν παρωνύμιο από την τουρκική λέξη Tombaz το οποίο είναι ένα είδος πλοίου με επίπεδη τροπίδα.

Η οικογένεια Τομπάζη εντοπίζεται για πρώτη φορά στην περιοχή της Βόρειας Εύβοιας το 1868 στο χωριό των Κεχριών.

Ο πρώτος ιδιοκτήτης του κτήματος των Κεχριών ο οποίος κατασκεύασε το αρχοντικό ήταν ο Εμμανουήλ Τομπάζης και εγκαταστάθηκε εκεί μαζί με τη σύζυγο του Άννα και τα τέσσερα παιδιά τους. Ο ίδιος κατείχε και μια έκταση στην παραλία της Αιδηψού όπου το 1896 ο γιος του Ερρίκος έχτισε το διάσημο ξενοδοχείο της Λουτρόπολης «Θέρμαι Σύλλα» από την ίδια πέτρα που έχει χτιστεί και το αρχοντικό Τομπάζη.

Ο Εμμανουήλ Τομπάζης πέθανε μετά το 1874 και από τότε ο μόνος που έμεινε στο χωριό ήταν ο γιος του Ερρίκος με την οικογένεια του.

Φεύγοντας από το αρχοντικό Τομπάζη εικόνες αλλοτινών εποχών πλημμύρισαν τις σκέψεις μας… Μεγάλες προσωπικότητες της εποχής ίσως και να έκαναν το πέρασμα τους από τους χώρους του κτιρίου.

Πριν από κάποιους αιώνες το αρχοντικό έσφυζε από ζωή και φωνές. Αντικρίζοντας το σήμερα να στέκεται μελαγχολικά σιωπηλό μαυρίζει η ψυχή μας… Παντού ερημιά στο άλλοτε γεμάτο ζωντάνια αρχοντικό των Κεχριών. Ας ελπίσουμε πως η τοπική Αρχή θα παλέψει και θα καταφέρει να το ζωντανέψει!

Ευχαριστούμε θερμά για τη βοήθεια στη διεκπεραίωση του ρεπορτάζ καθώς και για την παραχώρηση του φωτογραφικού υλικού την αρχιτέκτονα κ. Δέσποινα Αθανασάκη.

Για να δείτε περισσότερες φωτογραφίες από το Αρχοντικό Τομπάζη στις Κεχριές πατήστε εδώ

eviaportal