Ένας ρομαντικός συλλέκτης στην Τρίπολη (βίντεο)

Ρεπορτάζ: Γιώτα Περήφανου

(giotaperifanou@gmail.com)

Με σεβασμό και αγάπη στη λαϊκή παράδοση, ιστορία και λαογραφία

Μια καλή συνάδελφος με σύστησε στον κ. Τάσο Μπιρμπίλη, έναν γλυκό άνθρωπο, από τους λιγοστούς συλλέκτες πανελλαδικά που έχει αφιερώσει εδώ και μισό αιώνα τη ζωή του στη διάδοση και διάσωση της πλούσιας αρκαδικής λαϊκής παράδοσης...

Φτάνοντας επί της οδού Χρονά 18, λίγο πιο απόμερα από το πολυσύχναστο και κοσμικό κέντρο της Τρίπολης, ανακαλύπτω με έκπληξη μια ήσυχη και γαλήνια γειτονιά.  Γραφικές μονοκατοικίες, ανθισμένες ανοιξιάτικες αυλές και ένα μουσείο γεμάτο λαογραφικές κι’ όχι μόνο εκπλήξεις με οικοδεσπότη τον κ. Τάσο.

Ευδιάθετος και γεμάτος ζωντάνια, στέκεται στην είσοδο του φιλόξενου σπιτικού του με τον αδελφό του Νικήτα και μας υποδέχεται με μια μεγάλη αγκαλιά.

Λατρεύω να επισκέπτομαι ιδιαίτερους χώρους γεμάτους αγάπη και θαλπωρή. Με το πρώτο μπάσιμο - από την είσοδο ήδη -  διασχίζοντας ένα διάδρομο με χάλκινους ανεκτίμητους θησαυρούς ξεκινά το ταξίδι μου σε άλλες εποχές… Ξυπνούν μνήμες ιστορικές, παράδοσης, θρύλων…Μνήμες από τα παιδικά χρόνια. Τα καλοκαίρια με την γιαγιά Παναγιώτα και τον παππού Γιώργο στο χωριό, στην ύπαιθρο, πλάι στο χωριάτικο ξυλόφουρνο, ανυπομονώντας να δοκιμάσω χειροποίητο ζυμωτό ψωμί πασπαλισμένο με ζάχαρη.

Το λαογραφικό στέκι της Οδού Χρονά

Από τους πρώτους μήνες που έφτασα στην ιστορική Τριπολιτσά, τόσο συνεργάτες όσο και φίλοι μου μίλησαν για τον κ. Τάσο Μπιρμπίλη. Τον δικό τους άνθρωπο. Από τους τελευταίους ρομαντικούς συλλέκτες που έχουν, παρήγορα, απομείνει. Με μεράκι δημιούργησε μια πολύτιμη πολιτισμική εστία στην Τρίπολη με πολλά αντικείμενα, τα οποία σε παρελθοντικούς χρόνους ήταν απαραίτητα στον άνθρωπο, τόσο στις βασικές ανάγκες όσο και στις δουλειές του σπιτιού. Χειροποίητα όλα, φτιαγμένα στο χέρι από τους παλιούς ανώνυμους λαϊκούς τεχνίτες.

«Σπάνια, συλλεκτικά κομμάτια που πρέπει πάση θυσία να τα διασώσουμε, για αυτό λοιπόν, συλλέγουμε από διάφορες πηγές, έτσι ώστε με την τοποθέτηση τους στο χώρο της έκθεσης, να δοθεί η ευκαιρία στους νέους να τα γνωρίσουν, να έλθουν σε επαφή μαζί τους, να τα περιεργαστούν και να εκτιμήσουν την παράδοση. Οι μεγαλύτεροι θυμούνται και οι νεώτεροι μαθαίνουν» εξηγεί ο κ. Τάσος.

Ένας χώρος με πλούσια ιστορία - Χρονολογείται από το 1970

Βολεύομαι αναπαυτικά σε ένα ξύλινο παραδοσιακό καναπεδάκι και δίπλα μου κάθεται ο κ. Τάσος. Που και που ρίχνω κλεφτές ματιές στο χώρο του σαλονιού. Στα δεξιά μου ποικιλία από παλιές φωτογραφικές μηχανές. Αλίμονο αν δεν έκανα χάζι το στοιχείο μου. Τρελάθηκα. Vintage κομμάτια που τα έψαχνα καιρό. Αναρωτιέμαι… ποιες εικόνες να έχουν απαθανατίσει στο πέρασμα του χρόνου…

Από πάνω λάμπες πετρελαίου με μπρούτζινες βάσεις. Καθρέφτες με χρυσές κορνίζες σκαλιστές. Κομπολόγια δια χειρός Μπιρμπίλη, βιβλία, νομίσματα διακοσμητικά, παλιά πικάπ… και δίσκοι βινυλίου άκρως συλλεκτικοί.

«Αποστολή μας είναι να διατηρούμε τα παλιά αντικείμενα, έστω και σε αυτό το χώρο, που είναι από τους παλαιότερους στην Τρίπολη και να δίνουμε τη δυνατότητα στα νέα παιδιά που ενδιαφέρονται για την παράδοση και τον πολιτισμό να τα γνωρίσουν. Βλέποντας το παρελθόν… αντιμετωπίζουμε με μεγαλύτερη αισιοδοξία το μέλλον… Γνωρίζοντας την ιστορία θα βαδίσουμε μπροστά με γερά θεμέλια…».

Τα αντικείμενα του μουσείου διηγούνται απίθανες ιστορίες. Κάθε ένα από αυτά φέρνει εικόνες στο νου… πασπαλισμένες με θρύλους, ήθη και έθιμα του τόπου. Το νεώτερο έκθεμα είναι 60 χρόνων ενώ τα παλαιότερα μας μεταφέρουν πίσω…  500 χρόνια… σε άλλους αιώνες περασμένους μα όχι ξεχασμένους…

Ο χαλκός έχει, επίσης, την τιμητική του.  Στον προαύλιο χώρο του μουσείου, ξεδιπλώνεται μπροστά μου ένας ανεκτίμητος πλούτος από ταψιά, καραβάνες, σουρωτήρια, τεντζερέδες, τροκάνια, κουδούνια, παλλάντζες, μπότσες, τέσες, τσανάκες, ντουένια και άλλα πολλά κομμάτια που αφηγούνται λαϊκά διηγήματα με ανεπανάληπτες μελωδίες.

Αμφιθεατρικά… το μεράκι και η αγάπη του κ. Τάσου για την παράδοση εκδηλώνεται θεαματικά απ’ άκρη σε άκρη. Κάθε αντικείμενο έχει τοποθετηθεί καλαίσθητα σε σημείο όπου αναδεικνύεται η σπουδαιότητα και η διαχρονική χρησιμότητα του. Πολλά είναι λειτουργικά ακόμη και σήμερα. Σε κάποια ορεινά γραφικά χωριουδάκια οι γηραιότερες νοικοκυρές γνωρίζουν την αξία τους.

«Ο,τι παράγει μια μηχανή, είναι αναλώσιμο, θα καταστραφεί. Ενώ το ξύλινο σκαφίδι της μάνας μου και της γιαγιάς μου, στο οποίο έσκυβε να πλύνει τα ρούχα είναι ανεκτίμητο. Έχει πολύ μεγαλύτερη αξία από το καλύτερο πλυντήριο. Τότε η όλη διαδικασία του πλυσίματος ήταν ιεροτελεστία. Πάνω από όλα μετράει η συναισθηματική αξία των αντικειμένων. Η διάδοση τους για μένα είναι υποχρέωση και ευθύνη».

Η κουβέντα μας είναι τόσο εποικοδομητική που τον βομβαρδίζω συνεχώς με ερωτήματα αλλά και απορίες. Θέλω να μάθω πως αποφάσισε να ασχοληθεί με τη συλλογή της λαϊκής παράδοσης.

«Όταν ξεκίνησα ήμουν 35. Το 1970 κουβαλούσα τα βιώματα και τις εμπειρίες από αυτά τα αντικείμενα. Η Τρίπολη άρχισε να ανανεώνεται, τα παλιά σπίτια έφυγαν... και τη θέση τους πήραν μεγάλες πολυκατοικίες. Πολλά αντικείμενα που χρησιμοποιούσε ο κόσμος στα σπίτια και στις δουλειές του για εκατοντάδες χρόνια, τα πέταξε και τα αντικατέστησε με καινούργια. Ήταν κρίμα αυτά τα ωραία κομμάτια - όλα φτιαγμένα με το χέρι – να βρεθούν στα σκουπίδια. Άρχισα να τα μαζεύω και να τα τοποθετώ στο πατρικό μου σε χώρο υπαίθριο και στεγασμένο, έχοντας όμως πάντα τα βιώματα».

Καθοριστικό ήταν το οικογενειακό έναυσμα για να αγαπήσει τα παλιά αντικείμενα. Ακόμη διατηρεί σε άριστη κατάσταση παραδοσιακά κειμήλια των γονιών του.

«Το 1900 δεν υπήρχαν κηροπλαστεία. Κάποιοι μπακάληδες, όπως και ο παππούς μου γνώριζαν την τεχνική και έφτιαχναν κεριά - λαμπάδες για τις εκκλησίες. Η μητέρα μου βοηθούσε τον πατέρα της και έμαθε την τέχνη. Όταν παντρεύτηκε της πήρε προίκα αυτό το σπίτι (μετέπειτα μουσείο), το 1930 και της έδωσε τα εργαλεία της κηροπλαστικής. Για δεκαπέντε χρόνια δούλεψε με αυτά τα αντικείμενα. Σταμάτησε όταν απέκτησε πολλά παιδιά (εννέα στο σύνολο) και δεν είχε το χρόνο να ασχοληθεί. Τα κράτησε στην αποθήκη. Το 1970 βρήκα το καζάνι της κηροπλαστικής, ένα πραγματικό χειροποίητο κομψοτέχνημα της λαϊκής τέχνης. Στη διάρκεια των 45 χρόνων βρήκα ακόμη ένα (διασώζονται ορισμένα μόνο κομμάτια πανελλαδικά)».

Τα χρόνια πέρασαν, η συλλογή εμπλουτίστηκε, τα μαλλιά του 76χρονου πια κ. Τάσου άσπρισαν και η πατρική εστία, έγινε ιερός χώρος μνήμης αλλοτινών χρόνων όπου διασώζονται 10.000 κομμάτια συλλεκτικά, σπάνια, πανέμορφα και πολύτιμα για μικρούς και μεγάλους.

«Το 90% των αντικειμένων στο μουσείο είναι χάλκινα για αυτό το ονομάζουμε ΄΄Μουσείο Χαλκού΄΄. Τα περισσότερα από αυτά είναι Αρκαδικής κατασκευής και προελεύσεως. Έχω όμως και άλλα πολλά χειροποίητα κομμάτια από όλα τα μέρη της Ελλάδος (Κρητικά, Γιαννιώτικα, Τσακώνικα). Η τέχνη της χαλκουργίας ήταν διαδεδομένη σε όλη την Ελλάδα. Έχει αφήσει μεγάλη ιστορία, μας ταξιδεύει τουλάχιστον 5.000 χρόνια πίσω».

Ο κ. Τάσος Μπιρμπίλης σε αυτή τη μακροχρόνια προσπάθεια διάσωσης και διατήρησης του λαϊκού πολιτισμού, έχει βρει θερμούς υποστηριχτές και μεγάλη αγάπη.

«Όταν πρωτοξεκίνησα, νόμιζα πως δεν θα βρω ανταπόκριση. Πολλά σχολεία μας επισκέπτονται, φοιτητές που συλλέγουν στοιχεία για τις ακαδημαϊκές τους εργασίες. Χαίρομαι ιδιαιτέρως για τους νέους ανθρώπους».

Ακόμη και ο ήχος του κουδουνιού της εξώπορτας είναι διαφορετικός… Μαθητές Δημοτικού κάνουν την εμφάνιση τους και ο κ. Τάσος ξεκινάει τη ξενάγηση. Μαθαίνει στη νέα γενιά την παράδοση. Παρακολουθώ σιωπηλά και συνταξιδεύω στη μηχανή του χρόνου.

Μια ιστορία ζωής σαν μυθιστόρημα

Όσες σελίδες και να αφιερώσω στη ζωή του κ. Τάσου, δεν θα είναι αρκετές. Γέννημα θρέμμα Τριπολίτης, παιδί πολύτεκνης οικογένειας θυμάται συγκινημένος ιστορίες από το παρελθόν, τότε που ακόμη νεαρός αφήνει τη σφραγίδα του και στα γήπεδα.

«Ήμουν για 20 χρόνια τερματοφύλακας της ΑΕΚ Τριπόλεως και του Παναρκαδικού. Έχω μεγάλη εμπειρία στο χώρο αυτό».

Παλιός αλεξιπτωτιστής στο στρατό, παλαίμαχος ποδοσφαιριστής, αθλείται συχνά και διατηρείται σε καλή φυσική κατάσταση.

Συνεχίζει με όρεξη να γράφει τη δική του ιστορία στη πατρική φωλιά μέσα από πληθώρα παραστάσεων παραδοσιακής τέχνης.

« Το σπίτι έχει γίνει επίκεντρο του πολιτισμού. Η Τρίπολη, η πόλη μας η αγαπημένη, στα 200 χρόνια της απελευθέρωσης της δεν έχει, δυστυχώς, λαογραφικό μουσείο. Ακόμη και τα μικρά χωριουδάκια λειτουργούν μια λαογραφική γωνιά. Δεν ξέρω γιατί οι Τοπικοί Άρχοντες δεν ενδιαφέρονται. Στη προσπάθεια μου, συνοδοιπόρους έχω μόνο εσάς, τον κόσμο, τα νέα παιδιά και τους δημοσιογράφους. Κανένα πολιτικό πρόσωπο (με εξαίρεση μόνο έναν) δεν έχει περάσει από εδώ. Η αδιαφορία αυτή με έχει στεναχωρήσει».

Δεν κατάλαβα πως πέρασε η ώρα…πίνω την τελευταία γουλιά από το λικέρ με γεύση τριαντάφυλλο που με έχει τρατάρει ο κ. Τάσος, απολαμβάνω βουτυράτο κουραμπιεδάκι και του υπόσχομαι πως την επόμενη φορά θα δοκιμάσω διπλό καφεδάκι από τα χεράκια του φτιαγμένο μερακλίδικα με παραδοσιακή συνταγή του 1950.

Με τη μηχανή του χρόνου... βόλτα σε άλλες εποχές... Στιγμιότυπο από την επίσκεψη μας στο Μουσείο Χαλκού και Λαογραφίας του κ. Τάσου Μπιρμπίλη στην Τρίπολη